Mister ba loñjeris ar studïerian

Salud deoc'h. Chetu bremañ un istoer ha zo pet kontet diñ get ur c’hamarad diñ.

Ban amzer-sen, me a oe ba ur skoul prépa, èl eh vez lâret, ba Rom. An traoù-sen a oe arriw 25 blez so mes joñj am eus anehe èl pa vehe dec’h. Digouezhaet eo troioù 10 eur nos, ba loñjeris ar studïerian. An traoù ‘neus padet diw pe deir munutenn.

Me a oe-meiñ ba ma gwele deja, éh g’hortas ken ne zehe ma c’hansort-kampr en-dro. Gosig eh oe dàet an eur da lac’ho ar goloùier (bamnos eh vez rhed doump o lac’ho toud da 10 eur, mod aràll e klawamp trous get ar surveilhanted). Ma c’hansort a oe é lhâred kàer get paotred ar gampr ‘tal hon kani. Hon dor a oe digor, lac’het a oe ar goloù ba hon kampr, mes ar c’horridor a oe splannder banehoñ c’hoazh ur sort.

Un nebeudad segoñdennoù àr-lerc’h ‘moe lac’het goloù hon kampr ha ‘n im laket ba ma gwele, em eus gwelet unon pennàg àr-e-zaw ba toull an nor. Ne welen ket-meiñ ‘maed e zramskeud a-gaost eh oe goloùier ar c’horridor a-drañw dehoñ. Komprenet am moe eh oe Mike, ma c’hansort-kampr, a oe. Chomet a oe ‘barzh-añze a-bad tregont segoñdenn muihoc’h, hemb lâred kaoj ebed ha hemb fichal iwe. Me a gawe geniñ eh oe c’hoazh éh ober an asen èl kustum, neusen ‘meus lâret dehoñ e trekehe dehoñ mont d’e wele rhaog e tehe ar surveilhant da gass trous doump. Mes Mike n’en neus ket gwraet nitrà na fichet tamm. Neusen em eus lâret en-dro, kreñwhoc’h. N’en neus ket rhespontet muihoc’h. Neusen em eus komañset diskenn diàr ma gwele eid mont da lâred e begemet dehoñ, ha ne oe ket ma srêd àr ar plassti c’hoazh, pa oe dàet an den bar gampr en ur gerzhal difonn, hag arrast àr-lerc’h boud tostaet àr daou vetr. Ha chom un hanter-vunutenn añze c’hoazh. Neusen em eus goulennet getoñ c’hoazh petrà ar g’hast eh oe éh ober.

Heñw a oe àr-e-zaw abeupre 3 metr doc’h e wele, ha chom añze c’hoazh, hemb fichal, hag en eur zelled da-gawoutiñ. Me a gomañse boud skuizh get e amiotaj, neusen eh oen diskennet da vad diàr ma gwele, ha neusen em eus heñw gwelet é troiñ hag é kerzhal ken ne oe a-drañw unon ag hon kredañsoù. Añzen ne welen ket anehoñ ken.


Me a joñje geniñ e sàilhehe àrniñ pe e rhehe un dro gamm diñ c’hoazh, daskaos em eus kerzhet a-hed d’ar vangoer, ma goubenner geniñ ba ma dorn, prest da reiñ taolioù dehoñ eid en lakad da zihaniñ a g’hober an dall. Tostaet em eus doc’h ar bouton-goloù ha poueñziñ àrnehoñ bion-ha-bion, get an owen eh vehe dàet diñ pe un dra bennàg sort-sen. Mes ne oe ket dàet nitrà, ha gwelet em eus ne oe ket hâni a-drañw ar gredañs.

Me ‘meus klasket bar gredañs neusen, mes n’em eus ket kawet hâni. Ne ouien ket petrà krediñ ha ne zaen ket da benn a gompren petrà am moe gwelet. Waet da aseziñ àr ma gwele eid joñjal, ha neusen eh oe arriw Mike bar gampr, ha lâred diñ lac’ho ar goloù bion-ha-bion rhaog e tehe ar surveilhant.

Hiriw c’hoazh, ne ouiañ ket tamm ebed petrà ‘moe gwelet bar gampr an nos-sen, ha marsen ema gwell pas klazh gouied...

Koed hantet Aokigahara, Japoñ.

Achumant dewazh mad deoc’h.

An taol-mañ, karget ho mhalisennoù ke ni a ya-ni da vont pell e-walc’h diac’halemañ, peogwir eh imp d’ar Japoñ.

Ar Japoñ zo ur vro lem zo bochad istoerioù speurmantoù a-verped. Ha boud zo ur lec’h ha zo brudet e-walc’h a-fed an traoù-sen : ur c’hoed doc’h tor ar manez Fuji, ha vez gwraet Aokigahara Jukai anehoñ. Jukai a zinifia « morad gwez » ba japones. Ba hennezh eh oe marw ur bochad tud ha hâni ne ouia ket petrà zo digoueit gete. Bochad tud a ya d’en em ober [d’en em laho] banehoñ, ha bochad tud aràll a ya d’ar c’hoed-sen ha ne vent ket kawet en-dro àr-lerc’h. Lod a lâra zo ur bochad speredoù é fale a-eno, hag a glaska lakad an dud d’en em goll.

Stenk eo ar gwez hag ar plantaj banehoñ ken ne vez ket gwelet mad goloù an hiol, ha ken ne vez diaes mont àr-raog.
Ar gwez-sen en neus pousset àr tor ar manez Fuji lem en noe rhedet maen-teuz dia’r manez-tan bar blez 864. Ar c’hoed en neus 3 000 hektar a vrasted.

Rheve’n dailh, toud an dud a ya da vale un tammig bar c’hoed-sen ‘n em golla, ha pa vent kawet en-dro eh vent marw... ha lies-kàer, hanter-debet o c’horv. Rheved ur vojenn, eh vehe ur bochad lagod-penn-doull bar c’hoed, hag ar re-sen a yehe d’an dud ha klazh o sagiñ tre g’holiñ o fass.

Ar boussolennoù ne gerzhant ket ken èl ‘ma dele, nag ar GPSoù, deskaos eh vec’h laket da droiñ ha da zistroiñ ken ne vec’h kollet.

Pa vec’h bar c’hoed-sen, ne vern doc’h pezh tu e sellet, eh welet abeupre ar mem traoù, deskaos eh vez aes boud kollet banehoñ. Ma zellet diràktoc’h eit kerzhal àr-raog, so risk da ruskiñ ha da gouzhel peogwir zo un troc’had teñw a zel hag a wriziad, ken n’ema an douar ur bochad diselhoc’h eid e tiskoa boud. Bar c’hoed-sen zo ur bochad toulloù ha faoutennoù ban douar, mes ne vent ket gwelet peogwir emant kuzhet didand an troc’had del. Aes-kàer eo kouzhel ba inon anehe ha ‘n im gawoud diràg ur c’horv-marw ha zo é lhouodiñ ba-añzen a-g’houde gwerso. Ha mad oc’h ho-kunon, ‘peus ket moayand mont er-maes ha hâni ne zey ket d’ho klazh.

Boud so tud ha oe kollet ban ivern glastaor-sen, ha zo pet é kerzhal a-bad dezioù, en ur gawoud a-gleiz hag a-zehoù korvoù marw hanter brein. Hag an dud-sen zo marw get an naon bar c’hoed, ha debet int pet get loened gouez àr-lerc’h. Deskaos eh vez kontet ur bochad mojennoù a-beb-sort ziàr-benn moñstroù, « torriganed » ha speurmantoù ha hantehe ar c’hoed-sen.

Ar plantaj hag ar gwez zo ken stank bar c’hoed, ken ne vez stert mont ba e zon. Ba lec’hoù zo eh vez rheket un eur eid kerzhal 300m. An den ha gerzha un nebeud kilometoù bar c’hoed a awesha bion e-walc’h penaost ne vez ket moayand klawet tamm trous ebed, namaed trousioù ar c’hoed hag an awel...

Ar bolisserian a lâra ne zigouezha nità spessial bar c’hoed-sen hag e kerzha ar boussolennoù hag ar GPSoù èl ‘ma dele banehoñ. Mes lod aràll a lâra penaost n’eo ket gwir an traoù-sen, ha penaost ar bolisserian a gonta an traoù-sen eid parad doc’h an dud a vont da visitiñ ar c’hoed pe da vont d’en em ober a-enoñ...
Mes ne chañcha ket kal a dra, peogwir an dud ha ‘n im ra ba koed Aokigahara zo nombrussoc’h-nombrus beb plez. Dre vras eh vez kawet tre tregont ha hanter-kant korv marw bar c’hoed beb plez. A-wezhadoù eh vent ur bochad nombrussoc’h (78 ba 2002, 105 ba 2003...).

Boud so tud ha zo o labour mont da glazh ar c’horvoù-marw-sen bar c’hoed. Eid pas boud kollet, an dud-sen a implïa zeizennoù plastik, manier « neudenn Ariane ».


Pas forzh pell doc’h ar c’hoed zo ur c’hañ zoudarded. Lod a’r zoudarded-sen a lâra ne faota ket zellet doc’h ar c’hoed pa vez an den é lhabourad bar c’hañ peogwir e kredehe an den eh vez ar c’hoed é klazh en chàchiñ...
Bochad istoerioù a vez kontet iwe, lem ‘vez hanw a speurmantoù spontus. Marsen emant speredoù tud ha ‘neus en im wraet, ha zo rhed dehe chom da hantiñ ar c’hoed da virviken.
Lâret e vez penaost Aokigahara zo ar lec’h hantetañ a’r Japoñ.

Lod a gonta penaost ema ur purgatoer eid ar Yurei, speurmantoù kriz a dud ha oe marw kourz peogwir ‘noe ‘n im wraet petremant peogwir eh ouint pet lahet. Udal a rant tre an awel. Ar spirited a lâra zo ur sort nerzh fall bar gwez o-c’hunon a-g’houde kantvlezadoù. An nerzh fall-sen zo dàet dia toud an dud maleurus-sen ha ‘neus ‘n im wraet. Hè a rey toud ar pezh a g’helleint gober eid ho tichàchiñ a-gaost ne faota ket dehe eh yehec’h kuit dia’r lec’h milliget-sen.

Pezh traoù misterius a arriwa ba koed Aokigahara neusen ? An dud ha zo waet da weled n’int ket dàet en-dro eid kontiñ doump...

Traoù newez zia-benn ar yeti

Salud deoc'h. Me zo é tont dia lenn un artikl interessus àr an internet. Chetu petra zo pet lâret.

Oxford, Añgleterr.
Rheved analisoù ha zo pet gwraet àr blew ha zo pet kawet àr ar vewenn tre an Ind hag ar Bangladesh, eh vese moaiand krediñ ema ar yeti ur gwir loen.

Ar blew-sen zo pet analiset get tud a ouiañs. Rhevete, ar blew-sen a za dia ur loen ha n’eo ket anawet bar vro-sen. N’int ket rhe un hours, na rhe ur jeñj, na rhe ur c’hi pe ur pemoc’h-gouez. An inklaskour Ian Redmond a gav getoñ e prouvant ema ar yeti ur gwir loen.

Newazh an inklaskerian n’en neus ket gwir brouvenn ebed c’hoazh. Ha boud en noe gwelet ur gard-koed eñdieñ ur yeti bar c’hornad-sen bar blez 2003, e ho rhed gortas frezh an taolioù-añsi ADN eid gouied muihoc’h. Get ar re-sen eh vese moaiand gouied mard eo ar blew-sen d’un espes primated anawet. Pe disanaw.

Mirakloù Marthe Robin

Asezet 'tal an oeled ha chilaouet : eh añ da goñtiñ deoc'h ur istoer misterius, kani buhez Marthe Robin.

Marthe Robin zo ganet ba Châteauneuf-de-Galaure, ban Drôme, d’an 13 a vis Meurzh 1902. Hi a oe an 6ved krudur ag ur familh peizanted paour. Hi a oe eurus a-bad he bugalegezh, mes stert a oe ar vuhez ur sort. Hi a oe ur plac’hig joeius ha devot-tre. Hi zo pet ba skoul bedik 1915, hag arrast neusen eid mont da labourad d’ar gêr ha d’ar parkoù.

Da 16 vlez eh oe daet ur c’hleñwed misterius àrnihi. Ar venisinerian ‘noe lâret eh oe un encéphalite léthargique. Chomet a oe bar c’homa a-bad 27 mis. D’an oed a 20 vlez e santa ema Doue doc’h he galwiñ. Pa oe ‘tre 16 ha 26 vlez, e paralisa he c’horv a-dammigoù.

Adaleg 1926 eh oe paraliset he diwg’har, ne zebe ket gosig nità ha hi a chome àr he gwele. Adaleg 1929 eh oe paraliset he divrec’h iwe. Ba mis Est 1930 eh oe laket "gwerc’hes koñsakret " get ar Frañsiskeñed. Ba fin mis Gwenhole hi 'doe gwelet Jesus, ha komañs kaoud goulïoù ar C'hrist àr he c’horv. Bamdez eh vewe passion ar C’hrist, ha muihoc’h c’hoazh d’ar gwener. Gwelet a vese goulïoù ar C'hrist àr he sreid, àr he daouarn, àr he su kleiz, hag àr he sal.

Ba 1940 eh oe daet da voud dall.
Ba 1942 eh oe daet daou venisinour dia Lyon eid hec’h egzaminiñ a-dost. Hi a oe paraliset, dall ha he bo'lloù ne gerzhent ket, ha ne gouske ket james anehi. Ne g’helle ket ‘maed lonkiñ an hosti : n’en noe ket debet nità mod ‘ràll, ur wezh ar zuzhun, a-bad 50 vlez.
Hi ‘doe lâret en noe ur mission d’ober ba-mesk an dud, ha Doue en noe goulennet geti en em zakrifiiñ eite.

Mod-sen eh vese an traoù pa zae he barradoù : da getañ ‘nese droug-penn, dia kreis ar vellenn, a-bad 1e30, hag àr-lerc’h eh vese gwelet éh en em ganniñ enemp da draoù ha vesint ket gwelet. An dez àr-lerc’h eh vese kawet en-dro er-maes dia he gwele, lod a he dent a oe pet drailhet, ha boud a vese bossoù àr he fenn – ha newazh eh oe paraliset.
N’ema ket pet er-maes dia he c’hampr a-bad 50 vlez. Hi a oe marw d’an 6 a vis Chwevreur 1981, pa oe 79 blez.


Eid ho lhakad da gompren na pegen misterius eo an traoù-sen, ema rhed gouied an traoù-mañ:

- un den normal ne g'hella ket chom bew ma ne ewa ket tapenn a-bad ur zuzhun.
- un den normal ne g'hella ket chom bew ma ne zeba ket tamm a-bad un 40 dez bennàg.
- un den normal ne g'hella ket chom bew ma ne gouska ket a-bad un deg dez bennàg (àr-lerc'h, an den a za da voud zod, a gav genin).

Ha Marthe Robin zo chomet a-bad un 50 vlez bennàg hemb ewed, hemb debiñ nità ('maed un hosti ur wezh ar zuzhun) ha hemb kousked...
Ha boud ne gredehec'h ket ba Doue na bar mirakloù, ataw ema pet mod-sen an traoù geti, meur a venisinour 'noe hi egzaminet, ha hâni ne g'helle ket displegiñ nità zia-benn an traoù-sen... Mes an traoù-sen zo gwir ataw...

An Itronesed Gwenn

Daet oun en-dro. Gwerso 'moe ket skriwet tra 'bed 'barzh-amañ, peogwir 'meus ket pet amzer da skriw na mem da glazh istoerioù newez da goñtiñ deoc'h.

Henoazh me 'ya da voulc'hiñ un istoer, kani an Itronesed Gwenn. Marsen 'peus klawet kaojal anehe? Ar re-sen zo dich-èl speurmantoù ha vez gwelet da nos, àr vord an hentoù, èl é c'hoari bis-meud. Hè a vez gwenn-kann : gwenn o dilhàd, ha gwenn o fass iwe. C'hwi a arrasta hoc'h oto 'talti eid he c'hass genoc'h d'ar lec'h a faota dihi, mes arriw ba ur gammdroienn, hi a huicha "diwàllet, ar gammdroienn-mañ zo dañjerus-bras !", ha mont diàr-wel doc'htu. An itronesed gwenn zo pet gwelet get keme't a dud, ken n'eus ket moaiand lâred n'eus ket anehe. Ba beb sort lec'hoù zo pet gwelet speurmantoù sort-sen, ba peb kornad ha ba peb bro, ha zur'walc'h zo pet gwelet ur bochad ba Breizh iwe. M'meus-meiñ klawet kaojal a inon, pas forzh pell diàhalemañ. Me a goñtey hec'h istoer deoc'h hemb pell. Mes berma' ema rhed din ho kuitaad. Me a zey en-dro, un nos 'ràll, d'ho trec'hiñ get istoerioù 'ràll...

Inon a dïer zorset ar vro Pourlet

Ba ma bro, ar vro Pourlet, ha zo ba golern ar Mor-Bihan, zo ur bochad istoerioù speurmantoù. Ba bochad lec'hoù 'h vez lâret zo speurmantoù, a-wezhadoù speurmant un den, ha gwezhadoù 'ràll speurmant ur loen (chach, kozhleoù, deñven...), pe un den àr gein e jao... A-bep-sort, tieñ.

Ha boud zo tïer zorset iwe. M'meus klawet kaojal a inon, ba ur barres pas gwoll-bell doc'h hounna'. Da nos ha mem mar a wezh àr an dewazh iwe, an dud 'glawe trousioù. Pa vesint ban estaj hè 'glawe trous ban hias, ha pa vesint ban hias hè 'glawe trous bar lein. Trous meulbaj é fichal àr-boueñs o-c'holon, pe traoù hag a gou'zhe àr ar leur. Mes pad aent da weled petà 'oe, 'vese ket gwelet nità ken. Un dra spontussoc'h c'hoazh: meur a wezh, an dud ha 'oe é chom ban ti 'rae fotoioù banehoñ, pa bedent tud dia o familh, da Nedeleg ha me 'ouia-meiñ. Ha pa vese devlopet ar fotoioù, an dud 'vese spontet pa zellent doc'hte : àr ar fotoioù-sen 'vese gwelet doc'hpenn eid tud ar familh, tud ha oent ket pet pedet... Fassoù tud marù 'vese gwelet 'tal fassoù ar re ve'...

Meur a familh zo dàet da chom d'an ti-sen, mes hâni anehe n'e ket chomet gwoll-bell ke 'vese ket 'maed traoù sort-sen, ken 'vese stert dehe kousked da nos. Ha chañch ti. Dàet ur familh 'ràll, hag a-bad blezadoù mod-sen. Bema, toud an dud a'r vro 'neus klawet kaojal a'n ti-sen, an dra-sen zo kaos n'eus ket mu' hâni ha faotehe dehoñ mont da vewiñ 'barzh. An ti zo pet lesket mod-sen, lesket mont a-zisirit berma'. An dres 'neus komañset pousseg bar jadren en-dro d'an ti. Boud zo berped ur labourer-douar ha za da labourad bar parkaouier zo stag doc'h an ti-sen, mes hâni 'dosta ket ken doc'h an ti. Ouian ket petà zey da voud. Ouian ket iwe ma zo pet añsiet disorsiñ an ti, ma zo dàet ur beleg d'en bennigiñ eid kass ar speurmantoù kuit. Ata', hâni ne añsïa ket gober nità get hennezh. Marsen un deiz a vo, eh 'o diskaret an ti, ha zawet un aràll ba e lec'h. Mes pi' ouia? Mard eo staget ar speredoù doc'h ar lec'h, ma vez zawet un ti newez a-enoñ, marsen ar speurmantoù 'zey 'barzh iwe ?

Teirved nosiazh. Den gouez an Himalaya.

Henoazh ni 'ya da vont pellhoc'h c'hoazh, da vro ar manezioù : ni 'ya da vont bedig an Himalaya. Eh añ da gaojal ziàr-benn ur loen ag ar re misteriusañ zo : ar yeti.


Ar yeti zo ur loen hañval doc’h ur jeñj [marmous], hag a vewa ba manezioù an Himalaya, ban Nepal ha ban Tibet. Ar loen-sen ‘neus meur a hanw. Ar gaoj « yeti » he-c’holon ‘za diàr’n tibeteñ gYa’-dred, hag a zinifia « hours ar roc’hoù ». Ba-mesk an hanwoù ‘ràll ‘vez gwraet anehoñ ema an hanwoù mi-dred (den-hours) ha mi-rgod (den gouez) ba tibeteñ, ha bonmantche (den gouez) pe Kanchangjunga rachyyas (diaoul Kanchangjunga) ba nepales.

Damp da weled bermañ piw ‘neus hoñw [eñ] gwelet pe studïet :

Bar blez 1832, bar Journal of the Asiatic Society of Bengal, eh oe pet embannet un artikl get an alpinist B.H.Hodgson zià’-benn ar yeti ba hanternos an Nepal. E ambrougerian, tud diàr’r vro anehe, ‘noe gwelet ur loen bras ha oe é kerzhal àr daou droed, ha golaet e gorv a vlew hir ha tañhwàl a liw. Ha hennañ a oe waet kuit pa’noe hè aweshaet [remerket]. Hodgson e-golon ‘noe ket hoñw gwelet, mes joñjet ‘noe eh vehe pet un orang-outan.

Ba ur liwr ha oe pet embannet ba 1889, L.A.Waddell ‘noe kontet penaost e hentour ‘noe gwelet ur loen bras hañval doc’h ur jeñj, ha ‘noe lesket rhintennoù àr-e-lerc’h àr an douar. Waddell a gawe getoñ eh oent pet gwraet get un hours.

Ba pennoù-ketañ an 20ved kantvlezad, tud diàr vroioù ar C’huzh-Heol ‘noe komañset klazh gober kartennoù a’n Himalaya ha studïal e jeografi, ha neusen lod-kàer anehe ‘noe lâret hè doe gwelet loened drol ha rhintennoù treid misterius bar c’hornad.

Bar blez 1925, N.A.Tombazi, a oe ur jeografour bar Royal Geographic Society, ‘noe skriwet ‘noe gwelet ur loen drol ba 4572 m a ihuelded, pas pell diàr skorneg Zemu. Dewezhatoc’h ‘noe skriwet c’hoazh ‘noe hoñw gwelet 200 pe 300 m a-zoc’htoñ, a-bad ur vunutenn abeupre. Hennezh a ziskoe boud hañval-bras doc’h un den, heñw a gerzhe àr-e-zaw, hag arraste da beb kours da denniñ barroù bodoù brug-rhos. Heñw a ziskoe boud tañhwàl a liw ‘keñver an erc’h, ha rhevendailh ne oe ket tamm dilhad ebed getoñ. Diw eur àr-lerc’h, Tombazi hag e gansorted ‘noe diskennet ar manez, ha kawet rhintennoù. Hè doe joñjet eh oent rhe ar loen-sen. Hañval a oe o fesson doc’h rhe un den, mes bochad brasoc’h peogwir ‘noe 15 pe 17 cm a hirded ha 10 cm a hed. Ha zur oump eh oent rhintennoù ur loen a zaou droed.

A-g’houde an 19ved kantvlezad eh vez gwraet hanw a’r yeti ba broioù ar C’huzh-Heol, mes ar lodenn vrasañ a’n dud a-enoñ a ouia petra yeo ar yeti a-g’houde zo pet diskoaet fotoioù a e rintennoù, ha zo pet gwraet turañt boaiaj-studi Shipton àr an Everest ba 1951. Shipton ‘noe gwraet fotoioù a ur bochad rhintennoù bras àr an erc’h, droioù 6000 m a-dreist ar mor. Ar fotoioù-sen zo pet studïet get ur bochad tud. Lod a lâra eh int ar merc’h splannhañ a ziskoa zo loened sort-sen. Rhe aràll a gawa gete n’int ket ‘maed rhintennoù loened anawet-mad, ha zo pet chañchet o fesson pa ‘neus teuzet ur lodenn a’n erc’h.

Ba 1953, Sir E. Hillary hag e hentour Tenzing Norgay ‘noe lâret hè doe gwelet melloù rhintennoù àr’n erc’h pa oent é krapiñ an Everest. Dewezhatoc’h, Hillary ‘noe lâret ne oe ket zur eh oent rhe ur yeti. Ba e istoer e vuhez, Tenzing ‘noe skriwet e kawe getoñ eh oe ar yeti ur mell jeñj, heñw ‘noe ket hoñw gwelet james, mes e dad ‘noe gwraet diw wezh.

Turañt boaiaj-studi an Daily Mail ba 1954, an alpinist J.H.Jackson ‘noe gwraet an trek ketañ a’n Everest d’ar C’hanchenjunga, ha moayañd ‘noe pet fotografïiñ limajoù liwet a’r yeti ba Thyangboche Gompa. Jackson ‘noe klasket ha fotografïet ur bochad rhintennoù àr an erc’h, hag ar lodenn vrasañ anehe a oe aes da anawed.

Ba 1959, an akteur James Stewart, pa oe éh visitiñ an Ind, ‘noe prenet rhelegoù a ur yeti (sañset) : « dorn Pangboche », èl eh vez gwraet anehoñ, hag en kasset getoñ dre guzh ba e valisenn pa oe éh vont a’n Ind d’an Añgleterr.

Ba 1960, Hillary ‘noe zawet ur voaiaj-studi ‘ràll eid jerrazh ha studïal prouvennoù eh oe ar yeti anehoñ. Ba menati Khumjung eh oe sañset boud un tamm ag ar c’hroc’hen a benn ur yeti. Hillary ‘noe hoñw kawet ha hoñw kasset da voud analiset. Kawet a oa pet eh oe pet zawet an tamm kroc’hen-sen get kroc’hen ur serow, ha zo ur sort añtilop hañval ‘walc’h doc’h ur g’hawr, ha vewa ban Himalaya. Mes tud so ne oent ket akord get an traoù-sen, ha lâred eh oe sortoù c’hwen ba-mesk ar blew, ha vesent ket kawet james àr ar serowed...

Ba 1970, an alpinist angles D. Whillans ‘noe lâret ‘noe gwelet ur loen zou’zhus pa oe é krapiñ an Annapurna. Pa oe é kerzhal, da glazh ur lec’h plaen eid pass an nos, Whillans ‘noe klawet udadennoù drol, hag an hentour sherpa a oe getoñ ‘noe lâret eh oent rhe ur yeti. Turañt an nos-sen, Whillans ‘noe gwelet ur loen tañwhàl a liw é passiñ tost doc’h o c’hamp. An deiz àr-lerc’h, ‘noe gwelet rhintennoù bras hañval doc’h rhe un den àr’n erc’h, ha d’an anderw-nos, ‘noe pet an digarez da zelled, a-bad un ugent munutenn bennàg, get e jumelloù, doc’h ur loen bras a zaou droed, hañval doc’h ur jeñj, pa oe hennezh é klazh bouod, pas pell doc’h o c’hamp.

Ba 1984, an alpinist brudet D.P. Sheppard a oe tostig doc’h boulc’henn kreisteiz an Everest, ha ‘noe displeget eh oe pet un den bras ha golaet e gorv a vlew, doc’h en heuliiñ a-bell a-bad meur a zeiz. Newazh e sherpaed ‘noe lâret n’noe ket gwelet nità.

Ba mis Gourheleñ 1986, ba ur stankenn distro a’n Himalaya, R. Messner a oe digouezhaet eid ar wezh ketañ get ur loen spontus ha ‘noe digasset da joñj dehoñ an istoerioù a gonte ar sherpaed ziàr-benn ar yeti. Ha lazhet ar loen. Hrewet Messner, ar yeti n’eo ket ‘maed « hours rouss an Himalaya », ha zo katabl da gerzhal àr daou droed kours èl àr e grabochoù.

Ba 1997, daou avañturour frañse, A. Poussin ha S. Tesson, ‘noe kawet rhintennoù misterius àr an erc’h turañt eh oent é treusiñ ar Bobang Pass bar C’hachemire. Doc’h pezh hè doe lâret, ar rintennoù-sen ne oent ket rhe un den na rhe un hours. Ar loen a oe waet eon d’ar lein get kostez ar manez, pezh zo un dra voehmus, ha sod, pad oc’h ken dihuel-mañ (4600 m).

Chetu penaost eh vez diskriwet ar yeti : ur primat bleweg, ur fass dehoñ hañval doc’h kani un den. Hennezh ‘nehe ba-tre 1,50 m ha 3,75 m a ihuelded. Hrewet lod a’n testoù, ar fesson ‘neus da gerzhal zo hañvalhoc’h doc’h kani un hours eid doc’h kani ur primat. Newazh ar rintennoù zo pet gwelet ba ur bochad lec’hoù a oe un hentad hir-bras anehe. Eid an hoursed, ne g’hellant ket kerzhal ‘maed a-hed un nebeudad metroù...